Ukrainakondre

Fu Wikipedia
Ukrainakondre
Україна
Nasifla Presifla

Tongo: Ukrainatongo
Mamafoto: Kiyiw
Flaku: 603, 700 km²
Flaku efu watra: 7 %
Man: 41 319 838 (2021)
Man a flaku: 75 a km²
Kondremoni: Hriwnia Символ гривні
I TLD: .ua, .укр

Ukrainakondre (ukr. Україна) na wan kondre ini oostRopa. A mamafoto na Kiyiw. Man e taki ini osaki ukrainatongo. Den bir'kondre de Belarusikondre na noordsei, Rusland na noordsei èn noord-oostsei, Moldavikondre èn Romenikondre na zuid-westsei èn nanga Ogarnikondre, Slovakikondre èn Polikondre na westsei. Na zuidsei Ukrainakondre abi Blakasi èn Azowsi, ini westsei de den Karpatibergi èn Krimbergi ini Krim. Ukrainakondre de moro bigi wan kondre ini Ropa, sortu de ini Ropa furuku.

Man a flaku de lontu 40 milyun, flaku de 603 700 km².

Nen[kenki | brontekst bewerken]

Doti fu nen Ukraina abi wantu denki fu ope de es fu. Ededenki taki, dati es takru papakondre, bika країна (krayina) takru kondre èn У(U) takru ini, eigi.

Ini psatori na den disi gron folku owktu kebroiki den nen «Rus», «Skitia», «Sarmantia», «Rutenia», «Rusland», «Pikinrusland», «Zaporidyalerge», «Hetmansytyina», kari kon.

  • Rus de psakondre, bigisma fu Ukrainakondre, Belaruskondre èn den wan tra slavkondre.
  • Pikinrusland de leki suku mofo nen fu Rusland gi Ukrainasma.

Gronskrif[kenki | brontekst bewerken]

Fizikarta fu Ukrainakondre
Topografikarta fu Ukrainakondre
Kap Kaptyak

Ukrainakondre ankra ini zuid-oostsei pisi fu Ropa. A abi gronstatlanki nanga Belaruskondre na noordsei, Polikondre na westsei, Slovakikondre, Ogarnikondre, Romenikondre èn Moldavikondre na zuid-westsei èn nanga Rusland na oostsei. Zuidsei fu Ukrainakondre de ope gi Blakasi èn Azowsi. Sistatlanki Ukrainakondre abi nanga Rusland èn Romenikondre.

Flaku de 603 700 км², a de 5,7% fu flaku fu Ropa èn 0,44% fu flaku fu grontapu. Ukrainakondre de moro bigi wan kondre ini Ropa, flaku fu sortu de enkri ini Ropa noso tu baka di Rusikondre fru bigi ini Ropa èn 46 fru flaku bigi ini grontapu.

Den moro bigi wan blakasiportfoto de Odesa, Tyornomorsk, Herson, Sewastopol èn den azowsiportfoto de Mariupol, Berdansk èn Kerty.

Ini ukraina loktu ankra Karpatibergi èn Krimbergi. Moro bigi wan bergi de Howerla — 2061 m klari si èn moro bigi wan bergi ini krimbergi de Roman-Kosy.

Psatori[kenki | brontekst bewerken]

Man a falku[kenki | brontekst bewerken]

Statistik[kenki | brontekst bewerken]

Libipresi fu ukrainasma ini Ukrainakondre
Furuloptu fu man a flaku ini Ukrainakondre

Leki fu Oktober fu 2022 mam a flaku fu Ukrainakondre de den 41 319 838 man.

Moro furu wan man ini Ukrainakondre de ini 1993 yari — den 52 244 000 terisma. Baka di 1993 bigin dropu fu man a flaku bika fu migrati, pikingebore èn bigidede.

Etnosma[kenki | brontekst bewerken]

Fru gipiki fu folkuskrifi ini 2001 ukrainasma de 77,8% fu man a flaku ini Ukrainakondre. Owktu ini kondre leki entopikinsma libi:

  • rusiksma (17,3 %)
  • belarusma (0,6 %)
  • moldaviksma (0,5 %)
  • krimtatarsma (0,5 %)
  • bulgarisma (0,4 %)
  • ogarnisma (0,3 %)
  • romenisma (0,3 %)
  • polisma (0,3 %)
  • jewsma (0,2 %)
  • armensma (0,2 %)
  • griksma (0,2 %)
  • tatarsma (0,2 %)

Den tongo[kenki | brontekst bewerken]

Ukrainatongo ini kondre

Enkri wan kondretongo ini Ukrainakondre de ukrainatongo. Edewèt taki, dati ini wan tra tongo kan kebroiki eigitongo èn ferwakti na kibri fu eigitongo. Moro popular wan tongo fu ukrainasma de ukrainatongo (76%)[1], tu wan de rusitongo (20%) bika fu rusikpolitik fu ferbid fu ukrainatongo ini Rusikempaye èn Sowyetyuni èn den wan tra tongo (krimtatartongo, politongo, belarustongo, yewtongo, romenitongo, ogarnitongo, bulgaritongo, griktongo, armentongo).

Den moro bigi wan foto[kenki | brontekst bewerken]

Gronpratisistem[kenki | brontekst bewerken]

Ukrainakondre de unitarkondre, so ibri kontren arki sentralanti ini mamafoto Kiyiw, ma den abi bigi ensrefilanti, leki den kan kebroiki èn abi lo moni èn no gi en tu sentralanti ini Kiyiw.

Ukrainakondre de aparti ini den 24 kontren èn Autonomirepoliku Krim. Ini Ukrainakondre de den 461 foto, den 27 205 dorpu èn 882 urbantipfoto (mindrisei mindri foto èn dorpu). Den 24 kontren èn AR Krim aparti ini den 136 distrikti.

Den foto ini Ukrainakondre kan aparti ini fotodistrikti, ini Ukrainakondre de den 108 fotodistrikti. Owktu Ukrainakondre abi tu statstatusfotoKiyiw èn Simferopol.

Krim èn pisi fu Donetskontren èn Luhanskontren de nowéttekigwekontren fru Rusland ini 2014. Owktu den son kontren fu Hersonkontren, Zaporidyakontren, Harkiwkontren de teki gwe fru Rusland ini 2022 bika fu feti.

Karta fu den ukrainakontren
Fraga Dyakti fu den anu Kontren (oblast) Nen ini ukrainatongo Mamafoto
Kiyiwkontren(4)
Київська область Kiyiw
Autonomirepoliku Krim(25)
Автономна Республіка Крим Simferopol
Winnitsakontren(13)
Вінницька область Winnitsa
Wolinkontren(1)
Волинська область Lutsk
Dniprokontren(10)
Дніпропетровська область Dnipro
Donetskontren(9)
Донецька область Donetsk
Zyitomirkontren(3)
Житомирська область Zyitomir
Zakarpatiakontren(17)
Закарпатська область Uzyhorod
Zaporidyakontren(21)
Запорізька область Zaporidya
Iwano-Frankiwskontren(18)
Івано-Франківська область Iwano-Frankiwsk
Kropiwnitskikontren(20)
Кіровоградська область Kropiwnitski
Luhanskontren(8)
Луганська область Luhansk
Lwiwkontren(16)
Львівська область Lwiw
Mikolayiwkontren(23)
Миколаївська область Mikolayiw
Odesakontren(24)
Одеська область Odesa
Poltawakontren(11)
Полтавська область Poltawa
Riwnekontren(2)
Рівненська область Riwne
Sumikontren(6)
Сумська область Sumi
Ternopilkontren(15)
Тернопільська область Ternopil
Harkiwkontren(7)
Харківська область Harkiw
Hersonkontren(22)
Херсонська область Herson
Hmelnitskikontren(14)
Хмельницька область Hmelnitski
Tyerkasikontren(12)
Черкаська область Tyerkasi
Tyerniwtsikontren(19)
Чернівецька область Tyerniwtsi
Tyernihiwkontren(5)
Чернігівська область Tyernihiw

Politiksistem[kenki | brontekst bewerken]

Ukrainakondre de unitar demokratik parlementi-presidenti repoliku én abi menilantibosu sistem. Ukrainakondre abi disi wrokosani fu lanti: presidenti, wétgilanti, ededulanti én krutulanti.

Edewèt fu Ukrainakondre[kenki | brontekst bewerken]

Edewèt fu Ukrainakondre de edesei fu den wèt ini den ukrainawèt. Edewèt kan de ben kenki enkri fru edewètkrutu — spesrutukrutu fu edewèt.

Wétgilanti[kenki | brontekst bewerken]

Logo fu lanti-oso
Lanti-oso fu Ukrainakondre inisei

Ini Ukrainakondre wétgilanti de Werhowna Rada fu Ukrainakondre (Loktulanti-oso fu Ukrainakondre) — parlementi. Den 450 wrokoman kan wroko ini parlementi. Den disi wrokoman teki pipel na tekipisten na 5 yari.

Ededulanti[kenki | brontekst bewerken]

Wolodimir Zelenskiy

Ededulanti fu Ukrainakondre de presidenti, sortu de garantiman fu edewèt fu Ukrainakondre. Wolodimir Zelenskiy de presidentman fu Ukrainakondre fu 20 fu May ini 2022.

Denis Symihal

Ukrainalanti owktu nanga edeminister de pisi fu ededulanti. Fu 4 fu Mart fu 2022 Denis Symihal de edeminister fu ukrainalanti. Makandra nanga ukrainapresidenti, ukrainaedeminister kibri én du den wét ini edewèt fu Ukrainakondre.

Krutulanti[kenki | brontekst bewerken]

Klow kownu-oso, oso fu loktu kownu-oso fu Ukrainakondre

Krutulanti ini Ukrainakondre kan de enkri statkrutu. Yurisdikti fu den krutu de abra den ala pipel ini kondre. Kurtusistem abi den dri tayp fu kurtu: presikurtu, kurtu fu wroko èn loktuspesrutukurtu.

Legremakti[kenki | brontekst bewerken]

Embleme fu legremakti fu Ukrainakondre
Brokopolangi Su-27 «Flanker» fu Loktulegremakti fu Ukrainakondre
Tank Т-64BM «Bulat» na legrebigifasi

Legremakti fu Ukrainakondre de wan fu moro steifi wan ini Ropa. Ukrainakondre o tron pisi fu NATO. Ukrainakondre de wan fu moro bigi wan mekikondre fu fetisani.

Legremakti fu Ukrainakondre kisi den fetiman fru e seni kari fu den mansma fu yari 18-27 gi srudatiwroko. Ini 2014 de 250 000 ini ukrainalegremakti. Edesrudati-oso fu Legremakti fu Ukrainakondre gi besroiti fu wroko fu legremakti.

Ekonomi[kenki | brontekst bewerken]

Edebangi-oso fu Ukrainakondre

Ukrainaekonomi de wan fu moro pina wan ekonomi ini Ropa. En abi bigi korupti, en de wan ede fu pina.

Ederutu de agrosani èn industri (metalurgi èn hemimekisani).

Yari Doti inisani produksi (DIP)(bilyun makandramekidala ($)) DIP per wansma (Amrikadala ($)) E gro truDIP Inflati Sondrowroko (fu wrokomakti) Monipoko
(ini % fu DIP)
Statpayman
(ini % fu DIP)
2009 −14,8% 15,9% 8,8% −6,3% 35,4%
2010 136,0 2983 4,1% 9,4% 8,1% −5,8% 40,5%
2011 163,2 3590 5,2% 8,0% 7,9% −2,8% 36,8%
2012 175,7 3873 0,2% 0,6% 7,5% −4,3% 37,5%
2013 179,6 3969 0,0% −0,3% 7,3% −4,8% 40,7%
2014 130,6 3054 −6,6% 12,1% 9,3% −4,5% 70,3%
2015 90,5 2124 −9,8% 48,7% 9,1% −1,2% 79,3%
2016 93,3 2200 2,4% 13,9% 9,5% −2,2% 79,5%
2017 112,4 2655 2,4% 14,4% 9,7% −2,3% 71,6%
2018 130,9 3118 3,5% 10,9% 9,0% −2,2% 60,4%
2019 154,0 3690 3,2% 7,9% 8,5% −2,0% 50,5%
2020 155,3 3741 −4,0% 2,7% 9,2% −6,0% 60,8%

Kondremoni[kenki | brontekst bewerken]

1000 fu hriwnia

Kondremoni fu Ukrainakondre de Hriwnia. 1₴=100 pikinmoni (ukr. копійка/kopiyka).

Ukrainahriwnia Sranandala
1 ₴ (10 fu Yuli, 2022) 0,76 SRD (10 fu Yuli, 2022)
Moro nyun wan papiramoni (2014-2020)[2][3][4][5][6]
Pikturama Nomru
(₴)

(мм)
Edekloru Siskrifi Dey
Fesi Baka Fesi Baka Fu fosiprint Fu alagi
безрамки безрамки 20 130 × 69 Grun Iwan Franko, bergiluku Lwiwteater 2018 25 September 2018
50 136 × 72 Lila Mihaylo Hrusyewakiy Ifrow-oso (Kiyiw) 2019 20 Disember 2019
100 142 × 75 Mindridungrugeri Taras Syewtyenko, Dniproluku Kiyiwnatiuniwersiti fu Taras Syewtyenko nen 2014 9 Mart 2015
200 148 × 75 Rowsu Lesia Ukrainauma Kownu-oso fu Lutsk (Lutsk) 2019 25 Februari 2020
500 154 × 75 Skinkloru Hrihoriy Skoworoda, fontan. Kiyiw-Mohilian Akademi 2015 11 April 2016
1000 160 × 75 Blaw Wolodimir Wernadskiy Natisabiakademi fu Ukrainakondre 2019 25 Oktober 2019

Lerisistem[kenki | brontekst bewerken]

Natiuniwersiti fu Tatas Syewtyenko ini Kiyiw

Edewèt taki, dati ala sma ini Ukrainakondre kan gwe gi ini leri-oso èn abi leriondrofeni. Den 99,4 % fu ukrainasma kan skrifi èn leysi.

Ukrainayosyosi kan gwe gi yosyosi-skoro fu den 3 yari, baka di den pilinsma gwe gi skoro. Skoro aparti na den 3 pisi: gron-skoro (den 4 yari), mindri-skoro (den 5 yari) èn hay-skoro (den 3 yari). Den skoromarki de fru 1 gi 12: 1, 2 èn 3 — lagigrati fu sabi, ; 4, 5 èn 6 — mindrigrati fu sabi; 7, 8 èn 9 — nofograti fu sabi èn 10, 11 èn 12 — haygrati fu sabi. Skoro kba fru bigitest — Dorosay srefindensi marki (DSM) (ukr. Зовнішнє Незалежнє Оцінювання, ЗНО/Zownisynie Nezalezyne Otsiniuwannia, ZNO). Nanga disi marki pipel kan gwe gi universiti, Koledy, kari kon.

Gesontukibri[kenki | brontekst bewerken]

Embleme fu Ministeri fu Gesontukibri fu Ukrainakondre

Ini Ukrainakondre de den 3050 ati-oso. Kisi datrahelpi fu soso kan ala sma. Furu fu helpi ini ati-oso de fu soso.

Kulturu[kenki | brontekst bewerken]

Den gwentiferfieksi — pisanka

Ukrainakulturu de bun bigi èn difrenti.

Literature[kenki | brontekst bewerken]

Ukrainaliterature de bun bigi.

Arhitekture[kenki | brontekst bewerken]

Ferfi[kenki | brontekst bewerken]

Poku[kenki | brontekst bewerken]

Teater[kenki | brontekst bewerken]

Kino[kenki | brontekst bewerken]

Krosi[kenki | brontekst bewerken]

Nyansani[kenki | brontekst bewerken]

Sport[kenki | brontekst bewerken]

Natiteam fu futukugru fu Ukrainakondre ini 2012

Ukrainakondre de moro bun wan kondre ini sport ini grontapu.

Ukrainakondre de taypiropakondre ini sport. Den moro popular wan sport ini Ukrainakondre de futukugru, lektiatletik, woleykugru, boks, mantyikugru, kari kon.

Andriy Syewtyenko — winiman fu Ukrainakondre (5 pisten), winiman fu Italiakondre. Eigiman fu «Gowtukugru» ini 2004 yari.

Den boksman Wolodimir Klityko, Witaliy Klityko èn Oleksander Usik de winiman fu grontapu.

Referenti[kenki | brontekst bewerken]


Albanik.Andorrak.Bakrak.Belarusik.Belgik.Bosnik.Bulgarik.Danskmak.Doysrik.Estlenik.Fink.Fransk.Grikik.Ingrisk.Irik.Islenik.Italiyanik.KosovoKrvatk.Letlenik.Liechtensteink.Lituwaniyak.Luksemburgk.Maltak.Moldavik.Monakok.MontenegroNorvegik.Ogarnik.Ondroben-Masedoniyak.Ostriyak.PolinPortugalRomenik.Rusik.San Marinok.Siprusk.Slovakik.Slovenik.Spanyorok.Srbiyak.SwetinSwisk.Tsjekik.Turkiyak.Ukrainak.A Vatikani